Scheda programma d'esame
DIDATTICA DEL LATINO
ELENA ROSSI LINGUANTI
Anno accademico2016/17
CdSFILOLOGIA E STORIA DELL'ANTICHITA'
Codice522LL
CFU6
PeriodoPrimo semestre
LinguaItaliano

ModuliSettore/iTipoOreDocente/i
DIDATTICA DEL LATINO AL-FIL-LET/04LEZIONI36
ELENA ROSSI LINGUANTI unimap
Programma non disponibile nella lingua selezionata
Obiettivi di apprendimento
Conoscenze

Lo studente dovrà essere in grado di: comprendere e tradurre i testi; avere competenze culturali, tematiche e letterarie; essere capace di confrontare e collegare aspetti e tematiche dei testi antichi con testi moderni; approfondire argomenti tramite bibliografia.

Modalità di verifica delle conoscenze

Le conoscenze saranno verificate nel corso delle lezioni attraverso la lettura diretta dei testi in esame.

Capacità

Lo studente sarà in grado di: analizzare e interpretare i testi; confrontare i testi con altri testi; orientarsi su alcuni aspetti della società e della cultura di Roma antica, con particolare attenzione alle tematiche dei legami familiari, alle questioni di diritto, alla politica, ecc.

Modalità di verifica delle capacità

Le capacità saranno verificate nel corso delle lezioni attraverso la lettura diretta dei testi in esame.

Prerequisiti (conoscenze iniziali)

Prerequisiti: il corso necessita di alcune conoscenze di base: 

1. inquadramento del periodo storico;

2. profilo letterario della letteratura dell'età arcaica; il teatro e i generi teatrali; i precedenti: la commedia greca; profilo di Plauto; le commedie di Plauto.

Programma (contenuti dell'insegnamento)

Il corso si propone la conoscenza complessiva del teatro plautino e la lettura integrale di:

1. Aulularia

2. Menaechmi

Bibliografia e materiale didattico

Edizione consigliata: W.M. LINDSAY, T. Macci Plauti Comoediae, voll. I e II, Oxford 1968

BIBLIOGRAFIA SU PLAUTO.

EDIZIONI. G. AUGELLO, Le commedie, vol. I, Torino, Utet 1972; Fr.H. BOTHE, M. Atti Plauti comoediarum, tt. I-III, Berolini 1809-1810; A. ERNOUT, Plaute. Comédies, Paris 1932; F. LEO, Plauti Comoediae, Berolini 1895-96; W.M. LINDSAY, T. Macci Plauti Comoediae, vol. I, Oxonii 1963; F.W. RITSCHL, T. Macci Plauti Comoediae, Lipsiae, Teubner 1871 [rist. Cambridge, Cambridge University Press 2010); Fr. SCHOELL, T. Macci Plauti comoediae, rec. instrum. critico et prolegom. auxit Fr. Ritschl sociis operae adsumptis Gustavo Loewe, Georgio Goetz, Friderico Schoell, Lipsiae 1890; J.L. USSING, T. Maccii Plauti Comoediae, Hauniae, sumptibus librarie Gyldendalianae, 1875-1886.

SAGGI. K. ABEL, Die Plautusprologe, Mülheim 1955; L. AGOSTINIANI - P. DESIDERI (a cura di), Plauto testimone della società del suo tempo, Università degli Studi di Perugia, Edizioni Scientifiche italiane, Napoli 2002; M.G. ALLIAND, “La figura del servo nella commedia di Plauto”, Zetesis 8.1 (1988), pp. 27-45; A. ANTONSEN-RESCH, Von Gnathon zu Saturio: die Parasitenfigur und das Verhältnis der römischen Komödie zur griechiscen, Berlin, De Gruyter 2004; A. ARAGOSTI, Frammenti plautini dalle commedie extravarroniane, Bologna, Patron 2009; Aristophanes, Fragments, edited and translated by Jeffrey Henderson, Cambridge (Mass.) - London, Harvard university press, 2007; R. ARGENIO, “Parasiti e cuochi nelle commedie di Alessi”, Rivista di Studi Classici 12 (1964), pp. 237-255; F. ARNALDI, Da Plauto a Terenzio, Napoli, Loffredo 1946-47; W.G. ARNOTT, “Studies in Comedy I: Alexis and the Parasite’s Name”, Greek, Roman and Byzantine Studies IX (1968), pp. 161-168; M.G. BAJONI, “Il tempo dello schiavo: alcune osservazioni a Phaedr. 5.8”, Philologus 143 (1999), pp. 317-322; M. BARCHIESI, “Plauto e il metateatro antico”, in ID., I moderni alla ricerca di Enea, Roma, Bulzoni 1981; W. BEARE, The Roman Stage, Londra, Methuen & Co 1950; F. BERTINI, Plauto e dintorni, Bari, Laterza 1997; M. BETTINI, Verso un’antropologia dell’intreccio e altri studi su Plauto, Urbino, Quattroventi 1991; S. BOLDRINI, La prosodia e la metrica dei Romani, Urbino 1992; C.H. BUCK Jr, A Chronology of the Plays of Plautus, Baltimore 1940; E. CANTARELLA - L. GAGLIARDI, Diritto e teatro in Grecia e a Roma, Milano, LED 2007; C. CASTILLO, “El tipo del paràsito en la comedia romana”, in P. Bàdenas de la Pena et al. (eds.), Athlon, satura grammatica in honorem F.R. Adrados, vol. 2, Madrid 1987, pp. 173-182; F. CENERINI, La donna romana: modelli e realtà, Bologna, Il mulino 2012; G. CHIARINI, La recita. Plauto, la farsa, la festa, Bologna, Pàtron 1983; J. CLACKSON (ed.), A Companion to the Latin Language, John Wiley & Sons, Ltd., Publication, 2011; G. CLEMENTE, “Le leggi sul lusso e la società romana tra il III e il II secolo a.C.”, in A. GIARDINA, A. SCHIAVONE (a cura di), Società romana e produzione schiavistica, Modelli etici, diritto e trasformazioni sociali, vol. III, Roma-Bari, Laterza 1981; A. CORBINO - M. HUMBERT - G. NEGRI (a cura di), Homo, caput, persona. La costruzione giuridica dell’identità nell’esperienza romana, Pavia, Iuss Press 2010; E. COSTA, Il diritto privato romano nelle commedie di Plauto, Roma, L’Erma di Bretschneider 1890 (1968);E. COSTA, I luoghi plautini riferentisi al matrimonio, 1889; C.C. COULTER, “The Plautine Tradition in Shakespeare”, The Journal of English and Germanic Philology, 19.1 (1920), pp. 66-83; R. CRISTOFOLI, L’alimentazione nell’antica Roma, Milano, Il Calamo 2005; P. CULHAM, “The Lex Oppia”, Latomus 41 (1982); V. D’AGOSTINO, “La figura del parassito in Plauto”, Mondo classico 7 suppl. (1937), pp. 90-110; C. DAMON, “Greek parasites and Roman patronage”, Harvard Studies In Classical Philology, Vol 97, 1995, pp.181-195; C. DAMON, The Mask of the Parasite: A Pathology of Roman Patronage, Ann Arbor, University of Michigan Press 1997; R. DANESE, “Alta cucina e cibo mortuale. La polemica culinaria nello Pseudolus: un problema socio-poetico”, Rendiconti Accademia dei Lincei. Scienze morali, storiche e filologiche 9.8 fasc. 3 (1997), pp. 499-516);R. DANESE, “La cultura alimentare in Plauto”, in L. AGOSTINIANI - P. DESIDERI (a cura di), Plauto testimone della società del suo tempo, Università degli Studi di Perugia, Edizioni Scientifiche italiane, Napoli 2002, pp. 41-53; F. DELLA CORTE, “L’essenza del comico plautino”, Maia VI.2-3 (1953), pp. 81-98; F. DELLA CORTE, “Maschere e personaggi in Plauto”, Dioniso 46 (1975), pp. 163-193; F. DELLA CORTE, Da Sarsina a Roma, Genova, Istituto Universitario di Magistero 1952; A. DE LORENZI, Cronologia ed evoluzione plautina, Napoli, Istituto della stampa 1952; P. DESIDERI, “Parassitismo e clientela nel teatro di Plauto”, in L. AGOSTINIANI - P. DESIDERI (a cura di), Plauto testimone della società del suo tempo, Università degli Studi di Perugia, Edizioni Scientifiche italiane, Napoli 2002, pp. 55-66; E. DICKEY, A. CHAHOUD (eds.), Colloquial and Literary Latin, Cambridge, Cambridge University Press 2010; G. DUCKWORTH, The Nature of Roman Comedy, Princeton, Princeton University Press 1952; F. DUPONT, “Le parasite de comédie, figure de la consommation ludique”, Lalies 14 (1994), pp. 249-259; D.M. DUTSCH, Feminine Discourse in Roman Comedy, Oxford, Oxford University Press 2008; P.J. ENK, Handboek der Latijnsche letterkunde, Zutphen 1937, vol. II, 1, pp. 334-335; C.A. FARAONE, F.S. NAIDEN, Greek and Roman Animal Sacrifice, Cambrige 2009; C. FAYER, La familia romana: aspetti giuridici ed antiquari, Roma, Erma di Bretscheider 2005; D.H. FENTON, Repetition of Thought in Plautus, Yale University Press 1921; M. FONTAINE, Funny Words in Plautine Comedy, Oxford, Oxford University Press 2010; E. FRAENKEL, Elementi plautini in Plauto, Firenze, La Nuova Italia 1960; O. FREDERHAUSEN, De iure plautino et terentiano, Göttingen 1906; C. GAFFORINI, “L’immagine della donna romana nell’ultima repubblica”, pp.153-172 in M. SORDI (a cura di) Autocoscienza e rappresentazione dei popoli nell’antichità, Milano, Vita e Pensiero 1992; A. GIANNI, “La figura del cuoco nella commedia greca”, Acme 13 (1969), pp. 161-168; L. GIL, “El ‘alazon’ y sus variantes”, Estudios clàsicos 86 (1981-83), pp. 39-57; D. GOUREVITCH - M.T. RAEPSAET-CHARLIER, La donna nella Roma antica, Firenze, Giunti 2003; B. GRAUPNER, De Metaphoris plautinis et terentianis, Vratislaviae 1874; P. GRIMAL, “A’ propos du Truculentus. L’antiféminisme de Plaute”, Révue des études latines “Mélanges Marcel Durry”, XLVII bis (1969), pp. 85-98; T. GUARDI’, Titinio e Atta. Fabula togata. I frammenti, Jaca Book 1984; G. GUASTELLA, La contaminazione e il parassita. Due studi su teatro e cultura romana, Pisa, Giardini 1988; G. GUASTELLA, “I monologhi di ingresso dei parassiti, Plauto e i modelli”, in C. QUESTA, R. RAFFAELLI, Due seminari plautini: la tradizione del testo, i modelli, Urbino, Quattroventi 2002, pp. 155-198; J.P. HALLET, Fathers and Daughters in Roman Society: Women and the Elite Family, Princeton, Princeton University Press 1984; PH. W. HARSH, “The Intriguing Slave in Greek Comedy”, Transactions of the Philological Association 86 (1955), pp. 135-142; A. HAURY, “Une ‘année de la femme à Rome, 195 a.C.”, pp. 427-436 in Mélanges offerts à J. Heurgon, L’Italie préromaine et la Rome républicaine, Ec. Fr. de Rome, Paris 1976; J. HELLEGOUARC’H, Le vocabulaire latin des relations et des partis politiques sous la republique, Paris 1994; C. HERMANN, “La loi Oppia”, in Le role judiciaire et politique des femmes sous la République romaine, Bruxelles-Berchem 1964; A. HUG, “Parasitos”, in Pauly Wissowa RE, vol. 18/4, Stuttgard 1949, coll. 1397-1405; J.N. HUGH, “The Use of Greek Words by Plautus”, American Journal of Philology 55 (1934), pp. 346-64; J.D. HUGHES, A bibliography of Scholarship on Plautus, Amsterdam, Adolf M. Hakkert publisher 1975; R.L. HUNTER, the New Comedy of Greece and Rome, Cambridge 1985; A. INOWRACLAWER, De Metaphorae apud Plautum usu, Rostochii 1876; G. JACHMANN, Plautinisches und Attisches, Berlino, Weidmannsche Buchhandlung 1930 [Roma, L’Erma di Bretschneider 1966]; M. JOHNSTON, Exits and Entrances in Roman Comedy (Plautus and Terence) Geneva 1933; P.A. JONSTON, “Poenulus I, 2 and Roman Women” Transactions of American Philological Association 110 (1980); E. KARAKASIS, Terence and the Language of Roman Comedy, Cambridge, Cambridge University Press 2005; G.W. LEFFINGWELL, Social and Private Life at Rome in the Time of Plautus and Terence, New York, Columbia University 1918; L. LANDOLFI, Banchetto e società romana: dalle origini al I sec. a. C., Roma 1990; M. LENTANO, Le relazioni difficili: parentela e matrimonio nella commedia latina, Loffredo 1996; F. LEO, Geschichte der Römischen Literatur, Berlino, Weidmann 1912 (1958);F. LEO, Plautinische Forschungen zur Kritik und Geschichte der Komödie, Berlino, Weidmannsche Buchhandlung 1912; W.M. LINDSAY, Syntax of Plautus, Oxford 1907 (rist. Charleston, Bibliolife 2013); S. LILJA, Homosexuality in Republican and Augustan Rome, Helsinki, Societas Scientiarum Fennica 1983; G. LODGE, Lexicon Plautinum, Leipzig 1924 [rist. Hildesheim - Zürich - New York, Olms 2002]; J. LOFBERG, “The Sycophant-Parasite”, Classical Philology XV (1920), pp. 61-72; O. LONGO, "Alcifrone: lo spazio del piacere", in Alcifrone, Lettere di parassiti e di cortigiane (a cura di E. Avezzù e O. Longo) Venezia 1985, pp. 9-41; M. LOPEZ LOPEZ, Los personajes de la comedia plautina: nombre y funcion, Leida 1991; J.C.B. LOWE, “Plautus’ Parasites and the Atellana”, in G. VOGT-SPIRA, Studien zur vorliterarischen Periode im frühen Rom, Tubinga 1989, pp. 161-169; F.M. LUCREZI, “Le forme di appartenenza (D). Lezione X. Insegnamento di Istituzioni di diritto romano”; D. MAGGARD MAJOR, The Parasite in Plautus, University of Wisconsin - Madison 1917; F. MANTELLI, Gaio Sulpicio Apollinare grammatico latino del II secolo d.C., Roma, Aracne editrice 2015; C.W. MARSHALL, The Stagecraft and Performance of Roman Comedy, Cambridge 2007; H.B. MATTINGLY, “The first period of Plautine revival”, Latomus 19.2 (1960), pp. 230-252; U. MATTIOLI (a cura di), La vecchiaia nel mondo classico, I-II, Bologna, Patron 1995; P.G. MC.C.BROWN, “Menander, fragments 745 and 746 K-T, Menander's Kolax and parasites and flatterers in Greek comedy”, Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik, XCII (1992) pp. 91-107; S. MONDA, “Lo sguardo nascosto nella commedia di Plauto e Terenzio”, Cahiers des études anciennes 52 (2014), pp. 245-276; P.G. MOORHEAD, “The Distribution of Roles in Plautus’ Menaechmi”, The Classical Journal 49.3 (1953), pp. 123-127; C.F.W. MÜLLER, Plautinische Prosodie, Berlin, Weidmann 1869; G. NORWOOD, Plautus and Terence, New York, Cooper Square Publishers 1963; A. NUTI, Ludus e iocus: percorsi di ludicità nella lingua latina, Treviso, Fondazione Benetton studi ricerche 1998; F. OSANN, Analecta critica poesis romanorum scenicae reliquias illustrantia, Berlino 1816; A. OTTO, Die Sprichwörter und Sprichwörtlichen Redensarten der Römer, Hildesheim 1962 (Leipzig 1890); C. PANSIERI, Plaute et Rome ou les ambiguités d’un marginal, Bruxels, Collectin Latomus 1997; U.E. PAOLI, Vita romana, Firenze 1955; E. PARATORE, Plauto, Firenze, Sansoni 1961); L. PEPPE, “Le forti donne di Plauto”, in L. AGOSTINIANI - P. DESIDERI (a cura di), Plauto testimone della società del suo tempo, Università degli Studi di Perugia, Edizioni Scientifiche italiane, Napoli 2002, pp. 67-91; L. PERELLI, “Società romana e problematica sociale nel teatro plautino”, Studi romani 26 (1978), pp. 307-327; R. PERNA, L’originalità di Plauto, Bari 1955); G. PETRONE, “Nomen/Omen” in Quando le muse parlavano latino. Studi su Plauto, Bologna 2009; G. PETRONE, Teatro antico e inganno: finzioni plautine, Palermo, Palumbo 1983; G. PETRONE, “Ridere in silenzio. Tradizione misogina e trionfo dell’intelligenza femminile nella commedia plautina”, pp. 87-103 in Atti del II Convegno Nazionale di Studi su ‘La donna nel mondo antico’, Torino 1989; A. PETRUCCI, Corso di diritto pubblico romano, Torino 2011, pp. 387-396; M.M. PIERSON, “La psychologie du senex dans le théâtre de Plaute”, Caesarodunum 6 (1971), pp. 234-236; H.W. PRESCOTT, “The interpretation of Roman Comedy” Classical Philology 11 (1916), pp. 125-147;C. QUESTA, “Plauto diviso in atti prima di C.B. Pio”, Rivista di Cultura Classica e Medioevale 4 (1962), pp. 209-230; C. QUESTA - R. RAFFAELLI, Maschere, prologhi, naufragi nella commedia plautina, Bari, Adriatica 1984; C. QUESTA - A. TRAINA - S. MARIOTTI, Una maschera, una coscienza, un popolo, Torino, Loescher 1981;  R. RACCANELLI, L’amicitia nelle commedie di Plauto. Un’indagine antropologica, Bari, Edipuglia 1988); R. RAFFAELLI, Esercizi plautini, Urbino, Quattroventi 2009; A. REI, “Villains, Wives and Slaves in the Comedies of Plautus”, pp. 92-108 in S.R. JOSHEL - S. MURNAGHAN, Women and Slaves in Greco-Roman Culture. Differential Equations, London, Routledge 1998; O. RIBBECK, Geschichte der Römische Dichtung, Stuttgart 1889; F. RITSCHL, “Quaestiones onomatologicae comicae” in ID. Opuscola philologica III, Leipzig, Teubner 1877, pp. 303-341; F. RITSCHL, Parerga zu Plautus und Terenz, Leipzig, Weidmannsche 1845 [ris. Amsterdam, Hakkert 1965]; V.J. ROSIVACH, “Plautine Stage-settings”, Transactions and Proceedings of the American Philological Association 101 (1970), pp. 445-461; M. RUBINO, “Plauto e il teatro dell’impegno”, pp. 43-46 in Atti del Convegno “Il mondo scenico di Plauto”, Genova 1955; A. SCAFURO, The Forensic Stage. Settling Disputes in Graeco-Roman New Comedy, Cambridge, Cambridge University Press 1997; J. SCHEID, Quando Fare è Credere - I Riti Sacrificali dei Romani, Bari 2011; B.F. SCHMIEDER, Commentarius perpetuus in M. Acci Plauti quae supersunt Comoedias, Gottingae, H. Dieterich 1804; K. SCHMIDT, “Die griechisce Personennamen bei Plautus”, Hermes 37 (1902), n. 2 pp. 173-211, n. 3 353-90, n. 4 608-26; E. SEGAL, Roman Laughter: The Comedy of Plautus, Cambridge. Harvard University Press 1968; A. SHARROCK, Reading Roman Comedy. Poetics and Playfulness in Plautus and Terence, Cambridge, Cambridge University Press 2009; E. SCHUHMANN, “”Der Typ der ‘uxor dotata’ in dem Komödien des Plautus”, Philologus 121 (1977), pp. 45sg.; C. STACE, “The Slaves of Plautus”, Greece and Rome 15 (1968), pp. 64-77); R. STEWART, Plautus and Roman Slavery, Malden, MA, Wiley-Blackwell 2012; J. TAILLARDAT, Les images d’Aristophane, Parigi, Les Belles Lettres 1965; B.A. TALADOIRE, Essai sur le comique de Plaute, Monaco, Editions de l’imprimerie nationale 1956); G. TARDITI, “La questione dei Baccanali”, La parola del passato 9 (1954), pp. 265-287; A. THIERFELDER, De rationibus interpolationum Plautinarum, Leipzig 1929; J.-F. THOMAS, Déshonneur et honte en latin, Louvain-Paris-Dudley, Ma, Editions Peeters 2007; N. ZAGAGI, Tradition and Originality in Plautus. Studies of the Amatory Motifs in Plautine Comedy, Göttingen, Vandfenhoeck & Ruprecht 1980; T.B.L. WEBSTER, Studies in Menander, Manchester, Manchester University Press 1950 (1a) e 1960 (2a); F. WEHRLI, Motivstudien zur grieschischen Komödie, Zürich - Leipzig, Max Niehans 1936; U. VON WILAMOWITZ-MÖLLENDORFF, Menander, Das Schiedsgericht (Epitrepontes), Berlino, Weidmannsche Buchhandlung 1925 (1958); C.A. WILLIAMS, Roman Homosexuality: Ideologies of Masculinity in Classical Antiquity, Oxford University Press 1999; J. WRIGHT, Dancing in Chains: The Stylistic Unity of the Comoedia Palliata, Papers and Monographs of the AAR 25 (Rome 1974).

BIBLIOGRAFIA Aulularia.

EDIZIONI. A. ERNOUT, Amphitryon, Asinaria, Aulularia, Paris, Les belles Lettres 1967; G. AUGELLO, Le commedie, vol. I, Torino, Utet 1972; F. LEO, Plauti Comoediae, vol. I, Berlin 1895-96 L. NICASTRI, Aulularia, Napoli, Loffredo editore 1970; PLAUTO, La pentola dell’oro, commento di C. QUESTA, Torino, Loescher Editore 1978; W. STOCKERT, Plautus, Aulularia, Stuttgart, Teubner 1983; E.J. THOMAS, T. Macci Plauti Aulularia, Oxford, Clarendon Press 1913; W. WAGNER, T. Macci Plautii Aulularia, Cambridge, Deighton Bell and Co., London 1887.

SAGGI. AA.VV., Lecturae Plautinae Sarsinates III. Aulularia, a cura di R. Raffaelli e A. Tontini, Urbino, Quattroventi 2000; W. ANDERSON, Barbarian Play: Plautus’ Roman Comedy, The Robson Classical Lectures 1, University of Toronto Press 1993; P.D. ARNOTT, The Clouds. The Pot of Gold, New York 1967; W.G. ARNOTT, Alexis: The Fragments. A Commentary, Cambridge, Cambridge University Press, 1996; W.G. ARNOTT, “A note on the parallels between Menander’s Dyskolos and Plautus’ Aulularia”, Phoenix 18 (1964), pp. 232-237; W.G. ARNOTT, “A Study in relationships: Alexis Lebes, Menander’s Dyskolos, Plautus’ Aulularia”, Quaderni Urbinati di Cultura Classica 33, 3 (1989), pp. 27-38;W.G. ARNOTT, “The Greek original of Plautus’ Aulularia”, Wiener Studien 101 (1988), pp. 181-191; A. ARTHABER, Dizionario comparato di proverbi e modi proverbiali italiani, latini, francesi, spagnoli, tedeschi, inglesi e greci antichi, Milano, Hoepli 1981; D. BAIN, “A recent suggestion about the original of Plautus’ Aulularia”, Liverpool Classical Monthly XVII (1992), pp. 68-70; S. BATZER, Die Umformung der Aulularia, Freiburg 1956; J. BIERMA, “Het Grieksche origineel van Plautus’ Aulularia”, Neophilologus 10.1 (1925), pp. 49-56; F. BLASS, “Philemon und die Aulularia”, Rheinisches Museum für Philologie 62 (1907), pp. 102-107; M. BONNET, “Smikrinès-Euclion-Harpagon”, Philologie et linguistique: Mélanges offerts à Louis Havet, Paris, Slatkine reprints 1972, pp. 2-37 (1a edizione 1909); P. BRIND’AMOUR, “Des anes et des boeufs dans l’Aululaire”, Maia 27 (1976), pp. 25-27; E. BURCK, “Zur Aulularia des Plautus (vs. 280-370)", Wiener Studien LXIX (1956), pp. 265-277; T. BURTIN, “La mémoire théâtrale de l’avarice dans The Merchant of Venice”, Actes des congrès de la Société française Shakespeare. Shakespeare et la mémoire, 2013, pp. 107-126; M. CAPIZZI, Le figure femminili nel teatro di Plauto, Forlì, Società Tipografica Forlinese 1960; J. CASCAJERO GARCES, “Assem teneas, assem valeas: el poder del dinero en la paremiologia latina”, Paremia 6 (1997), pp. 163-168; J. CASTANE’ LLINAS, “La acies de la Aulularia plautina”, Helmantica 43 (1992), pp. 345-349 / Emerita LVII (1989), pp. 89-94; D.M. CHRISTENSON, “A Roman Treasure: Religion, Marriage, Metatheatre, and Concord in Aulularia”, in Plautine Trends. Studies in Plautine Comedy and its Reception, ed. by I.N. Perysinakis and E. Karakasis, Berlin-Boston, De Gruyter 2014, pp. 13-42; K. COKAYNE, Experiencing Old Age in Ancient Rome, London - New York, Routledge 2003; H. COMFORT, “Stage Money Again: Aulularia 818-821”, Transactions of the American Philological Association XCIV (1963), pp. 34-36; C. CORBATO, Studi menandrei, Trieste, Del Bianco Editore 1965; M. CRAMPON, Salve lucrum, Paris, Les Belles Lettres 1985; A. DEL REAL, “Plauto: mitologia y comicidad en Aulularia”, Actas del VII Congreso espanol de estudio clasicos, 2 (1994), pp. 555-559; F. DELLA CORTE, “Personaggi femminili in Plauto”, in ID., Opuscula II, Genova, D.Ar.Fi.Cl.Et. 1972, pp. 3-15; F. DE RUYT, “Le thème fondamental de l’Aululaire di Plaute”, Les études classiques 29 (1961),pp. 375-382; K. DZIATZKO, “Zur Aulularia des Plautus”, Rheinisces Museum für Philologie 37 (1882), pp. 261-273; P.J. ENK, “De Aulularia Plautina”, Mnemosyne 47.1 (1919), pp. 84-99; P.J. ENK, “De Euclionis Plautini moribus”, Mnemosyne Ter. Ser. 2 (1935), pp. 281-290; M. FONTAINE, “Agnus kourion (Plautus Aulularia 561-64)”, Classical Philology 99, 2 (April 2004), pp. 147-153; C.M. FRANCKEN, “Miscella”, Mnemosyne 19.4 (1891), pp. 341-345; C.M. FRANCKEN, Over het origineel van Plautus’ Aulularia, 1891; K. GAISER, “Einige Menander-Fragmente in Verbindung mit Plautus und Terenz”, Wiener Studien 79 (1966), pp. 191-204; B. GARCIA HERNANDEZ, “El determinismo social de Euclion (Plaut. Aul. 226-235)”, Revista de Estudios Latinos 4 (2004); B. GARCIA HERNANDEZ, “Euclio (Plaut. Aul) parcus atque avarus”, Emerita 72, vol. 2 (2004), pp. 227-248; B. GARCIA HERNANDEZ, “La expresion fraseologica en torno a la avaricia desde la perspectiva de la Aulularia de Plauto”, Studia philologica Valentina 7 (2004), pp. 253-275; F. GIANCOTTI, Mimo e gnome. Studio su Decimo Laberio e Publilio Siro, Firenze, G. D’Anna 1967; A.W. GOMME - F.H. SANDBACH, Menander: A Commentary, Oxford, Oxford University Press 1973; M. GONZALES-HABA, “ ‘Muliebriter monere’ de Plauti Aulularia 120-176”, Vox Latina (42, 164 (2006), pp. 287-289; E. HANDLEY, The Dyskolos of Menander, London, Methuen & Co. 1965; E. HANDLEYMenander and Plautus: a Study in Comparison, London, H.K. Lewis 1968; E. HANDLEY, “Plautus’ Aulularia 363-370”, Philologus CVII (1963), pp. 316-317; W. HOFMANN, “Zur Charaktergestaltung in der Aulularia des Plautus”, Klio 59 (1977), pp. 349-358; L. HOLLAND, “Euclio’s solitary slave: Staphyla in Plautus’ Aulularia”, New England Classical Journal 35, 1 (2008), pp. 21-30; R.L. HUNTER, “The Aulularia of Plautus and its Greek original”, Proceedings of the Cambridge Philological Society XXVII (1981), pp. 37-49; R. KASSEL, “Zum Dyskolos”, Rheinisches Museum für Philologie, 102.3 (1959), pp. 247-249; F. KLINGNER, “Über eine Szene der palutinischen Aulularia 280-349”, Studi italiani di filologia classica, XXVII-XXVIII (1956), pp. 157-170; A. KLOTZ, “Zu Plautus’ Aulularia”, Rheinisches Museum für Philologie, 89.4 (1940), pp. 318-318; D. KONSTAN, “Aulularia. City-State and Individual”, pp. 33-46 in ID., Roman Comedy, Cornell University Press 1983; D. KONSTAN, “The Dramatic Fortunes of a Miser: Ideology and Form in Plautus and Molière”, in A. MILNER - C. WORTH (eds.), Discourse and Difference: Post-structuralism, Feminism and the Moment of History, Melbourne, Monash University 1990, pp. 177-189; D. KONSTAN, “The Social Themes in Plautus’ Aulularia”, Arethusa X (1977), pp. 307-320; W. KRAUS, “Menanders Dyskolos und das Original des Aulularia”, Serta Philologica Aenipontana, Innsbruck 1962, pp. 185-190; A. KRIEGER, De Aululariae Plautinae exemplari graeco, Giessen, Typis officinae aulicae et academicae Otto Kindt 1914; P. KRUSCHWITZ, “Ist Geld die “Wurzel allen Übels”? Zur Interpretation von Plautus’ Aulularia”, Hermes 130 (2002), pp. 146-163; B. KRYSINIEL-JOZEFOWICZ, “Once more about the original of Aulularia”, Eos XLVI, 1 (1952-53), pp. 121-130; W.E.J. KUIPER, The Greek Aulularia. A study of the original of Plautus’ masterpiece, “Mnemosyne”, suppl. II, Leiden, Brill 1940; D.K. LANGE, “The number of slaves role in Plautus’ Aulularia”, Classical Philology LXVIII (1973), pp. 62-63; E. LEFEVRE, “L’Aulularia de Plaute. L’Avare de Molière et la version originale grecque: des formes différentes du comique”, Ktema 22 (1997), pp. 227-235; E. LEFEVRE, Plautus Aulularia, Tübingen, Gunter Narr Verlag 2001; M. LEIGH, From Polypragmon to Curiosus. Ancient Concepts of Curiosus and Meddlesome Behaviour, Oxford, Oxford University Press 2013; P. LEJAY, Plaute, Paris, Boivin 1924; F. LEO, “Philemon und die Aulularia”, Hermes 41.4 (1906), pp. 629-632; J.C.B. LOWE, “Cooks in Plautus”, Classical Antiquity 4 (1985), pp. 72-102; B. LUDWIG, “Zu einer neuen Rekonstruktion des Aulularia-Originals”, Hermes 135.1 (2007), pp. 107-108; W. LUDWIG, “Aulularia-Probleme”, Philologus CV (1961), pp. 44-71; W. LUDWIG, “Berichtigung”, Philologus CVI (1962), p. 153; V. MARTIN, “Avant la publication du Dyskolos de Menandre: quelques observations préliminaires”, Museum Helveticum 15 (1958), pp. 209-214; M. MARCOVICH, “Euclio, Cnemon and the Peripatos”, Bulletin of the Institute of Classical Studies 2 (1977), pp. 197-218; B. MARZULLO, “Note al dyskolos di Menandro”, Rivista di cultura classica e medioevale 1 (1959), pp. 280-297; MENANDRO, Sentenze, a cura di G. Pompella, Milano, Rizzoli 1997; E.L. MINAR, Jr., “The Lost Ending of Plautus’ Aulularia”, The Classical Journal XLII, 5 (1947), pp. 271-275; M. MOLINA SANCHEZ, Estudio escenico literario y comparativo de la Aulularia de Plauto, 1985; M. MOLINA SANCHEZ, “La ruptura de la ilusion escenica: notas sobre la caracterizacion del aparte en la Aulularia de Plauto”, Florentia Iliberritana 1 (1990), pp. 285-295; M. MOLINA SANCHEZ (ed.), Vital de Blois, Aulularia. Introduccion, edicion critica, traduccion y comentario, Madrid, Ediciones clasicas, 1999; L. NICASTRI, “Hominum mendicabula”, Vichiana 13 (1984), pp. 299-310; H.G. OERI, Der Typ der komischen Alten in der griechischen Komödie, Basel 1948; Z. PACKMAN, “Feminine Role Designations in the Comedies of Plautus”, American Journal of Philology 120 (1999), pp. 245-258; C. PANAYOTAKIS, “William S. Anderson, Barbarian Play: Plautus’ Roman Comedy”, Mnemosyne 51.4 (1998), pp. 476-481; C. PANSIERI, Plaute et Rome ou les ambiguités d’un marginal, Bruxels, Collectin Latomus 1997; S. PAPAIOANNOU, “Duplication and the Politics of Comic De-structure: or, Why There Need Not be Two Slaves, While There are Two Cooks in the Aulularia”, pp. 63-92 in I.N. Perysinakis - E. Karakasis (eds.), Plautine Trends: Studies in Plautine Comedy and its Reception, Berlin - Boston, De Gruyter 2014; T. PARKIN, Old Age in the Roman World: A Cultural and Social History, Baltimore and London 2003; F. PERUSINO, "Note sull’Aulularia di Plauto", Studi urbinati, 1960, pp. 121-123; A. y C. POCINA, “Texto literario y texto escènico en la comedia plautina”, in A. Pocina-B. Rabaza (eds.), Estudios sobre Plauto, Madrid, Ediciones Clasicas, 1998, pp. 133-162; A. PRIMMER, “Der ‘Geizige’ bei Menander und Plautus”, Wiener Studien 105 (1992), pp. 69-127; C. QUESTA, “Plauto diviso in atti prima di C.B. Pio”, Rivista di Cultura Classica e Medioevale 4 (1962), pp. 209-230; C. QUESTA - A. TRAINA - S. MARIOTTI, Una maschera, una coscienza, un popolo, Torino 1981; R. RAFFAELLI, “L’effetto comico di un enjambement (Aulularia 671-672)”, pp. 298-292 in ID., Esercizi plautini, Urbino, Quattroventi 2009; R. RAFFAELLI, “Narratore e narrazione nei prologhi di Plauto: i prologhi di divinità”, pp. 13-31 in ID., Esercizi plautini, Urbino, Quattroventi 2009;R. RAFFAELLI, “La sortita dell’avaro da Plauto a Molière”, pp. 327-333 in ID., Esercizi plautini, Urbino, Quattroventi 2009; A. RICHLIN, “Invective against Old Women”, pp. 109-116 in ID., The Garden of Priapus: Sexuality and Aggression in Roman Humor, New Haven-London 1992; E. RIESS, “Aulularia 818-9”, The Classical Weekly 35.17 (1942), pp. 196-197; A. ROMANO, “El héroe còmico”, Revista des Estudios Latinos 1 (2001), pp. 99-106; K.C. RYDER, “The senex amator in Plautus”, Greece and Rome XXXI, n. 2 (1984), pp. 181-188; A. SAPIO, “ ‘Nuptiae’ e ‘res’ nell’Aulularia di Plauto”, Pan 20 (2002), pp. 39-48; A. SCHÄFER, Menanders Dyskolos: Untersuchungen zur dramatischen Technik, Meisenheim am Glan 1965; W. SCHMID, "Menandres Dyskolos und die Timonlegende", Rheinisches Museum 102 (1959), pp. 263-266; O. SKUTSCH, “Notes on the Aulularia of Plautus”, The Classical Review 50.6 (1936), pp. 213-214; E. SERGI, Patrimonio e scambi commerciali: metafore e teatro in Plauto, Messina, Edas 1997; N.W. SLATER, “Roman Tragedy through a Comic Lens”, in G.W.M. HARRISON (ed.), Brill’s Companion to Roman Tragedy, 2015; E.A. SONNENSCHEIN, “T. Macci Plauti Aulularia”, The Classical Review 3.3 (1889), p. 123 (recensione); C. STACE, “Four Notes of Plautus’ Aulularia”, Classical Philology LXX, 1 (1975), pp. 41-42; C. STACE, “The Slaves of Plautus”, Greece and Rome 2a serie 15 (1968), pp. 64-77; W. STOCKERT, “Zur sprachlichen Charakterisierung der Personen in Plautus’ Aulularia”, Gymnasium 89 (1982), pp. 4-14; M. SUAREZ - R. VAZQUEZ, “Quid tibi surrupui? La configuracion léxica y semantica del furtum en Aulularia”, Circe de Clasicos y Modernos 16.1 (2012), pp. 59-71; A. THEUERKAUF, Menanders Dyskolos als Bühnenspiel und Dichtung, Göttingen 1960; G. TORRESIN, “Sull’Aulularia di Plauto”, Classica et Mediaevalia, Dissertationes, 9, Copenhagen 1973, pp. 167-193; S. TRENKNER, The Greek Novella in the Classical Period, Cambridge, Cambridge University Press 1958; J.L. USSING, Commentarius in Plauti Comoedias, Hildesheim-New York, Georg Olms Verlag 1972, vol. I; T.B.L. WEBSTER, Studies in Menander, Manchester, Manchester University Press 1950 (1a) e 1960 (2a).

BIBLIOGRAFIA Menaechmi

EDIZIONI. J. BRIX, Ausgewählte Komödien des T.M. Plautus, für den Schulgebrauch erklärt von J. Brix, drittes Bändchen: Menaechmi, Leipzig 1880; J. BRIX - M. NIERMEYER, Menaechmi, Berlin, Teubner 1912; A. ERNOUT, Plaute. Tome IV: Menaechmi, Mercator, Miles gloriosus, Paris 1956; H.N. FOWLER, The Menaechmi of Plautus, edited on the basis of Brix’s edition by H.N. Fowler, Boston 1901; A.S. GRATWICK, Plautus, Menaechmi, Cambridge, Cambridge University Press 1993; J. HENDERSON, A Plautus Reader: Selection from Eleven Plays, Mundelein, Illinois, Bolchazy-Carducci Publishers, Inc. 2009; J. HILDYARD, M.A. Plauti Menaechmei, ad fidem codicum qui in Bibliotheca Musei Britannici exstant aliorumque nonnullorum recensuit: notisque et glossario locuplete instruxit: J. Hildyard, Cambridge 1840 (2aedizione); G. LAWALL - B.N. QUINN, Plautus’ Menaechmi, Wauconda, Illinois, Bolchazy-Carducci 1981; C.M. KNIGHT, Menaechmi, Cambridge, Cambridge University Press 1919; N. MOSELEY - M. HAMMOND, T. Macci Plauti, Menaechmi, Cambridge, Harvard University Press 1968; B.H. SANBORN, The Menaechmi of Plautus, 1901; P. THORESBY JONES, T. Macci Plauti, Menaechmi edited by, Oxford, Clarendon Press 1918.

SAGGI. AA.VV., Lecturae Plautinae Sarsinates X, a cura di R. Raffaelli e A. Tontini, Urbino, Quattroventi 2007; J. ALLIER, “Continuités thérapeutiques millénaires. Justification de l’usage antique de l’ellébore (blanc) par les découvertes de la psychopharmalologie moderne”, Annales médico-psycologiques 1976, 1, pp. 255-259; V. ANDO’, «Psyche e malattie psichiche nella prima medicina greca», in R. BRUSCHI (a cura di), Gli irraggiungibili confini. Percorsi della psiche nell’età della Grecia classica, Pisa, ETS 2007; J. ANDRE’, “Les noms latins de l’héllebore”, Révue des études latines 32 (1954), pp. 174-182; D. AVERNA, Male malum metuo: espressioni di paura nella palliata, Palermo, Palumbo 1990; G. BANDINI - R. DANESE, “Adporto vobis Plautum. I Menaechmi fra apparato critico e apparato scenico”, Dionysus ex Machina 5 (2014) http: // www. dionysusexmachina.it/pdf/articoli/174.pdf; W. BARR, “Plautus, Menaechmi 838”, Mnemosyne 19.1 (1966), p. 50; L. BAUMBACH, “Quacks then as now? An Examination of Medical Practice, Theory and Superstition in Plautus’ Menaechmi”, Acta Classica 26 (1983), pp. 99-104; W. BEARE, The Roman Stage, London, Methuen & Co. 1950; P. BERNARDINI-MARZOLLA, “Plauto, Menaechmi 838”, Maia 1961, pp. 30-33; F. BERTINI, “Les ressources comiques du double dans le théâtre de Plaute (Amphitryon, Bacchides, Menechmes)”, Les Etudes Classiques 51 (1983), pp, 307-318; B. BETTELHEIM, Il mondo incantato. Uso, importanza e significati psicoanalitici delle fiabe, Milano, Feltrinelli 1977; M.M. BIANCO, Ridiculi senes: Plauto e i vecchi da commedia, Palermo, Flaccovio 2003;M.M. BIANCO, “La ‘cagna’ ovvero Ecuba, per un’interpretazione di Cur. 96-109”, in AA.VV., Lecturae Plautinae Sarsinates VIII, Curculio, a cura di R. Raffaelli e A. Tontini, Urbino, Quattroventi 2007, pp. 11-19; L. BRAUN, “Keine griechischen Originale für Amphitruo und Menaechmi?”, Würzburger Jahrbücher für die Altertumswissenschaft 17 (1991), pp. 193-215; H.D. BROADHEAD, “Plautus, Menaechmi III. iii. 2 (line 525)”, The Classical Review 44.1 (1930), p. 12; I. BULMER-THOMAS, “Menaechmus”, in C.C. GILLISPIE, Dictionary of Scientific Biography, vol. IX, New York 1974, pp. 268-277; G. BURZACCHINI, “Sull’ignoto modello dei Menaechmi”, in Lecturae Plautinae Sarsinates X, a cura di R. Raffaelli e A. Tontini, Urbino, Quattroventi 2007, pp. 11-19; J.P. CEBE, La caricature et la parodie dans le monde romain antique des origines a Juvenal, Paris, E. De Boccard, 1966; A.E. CHIFICI, The matrona in Plautus, Georgia 2002; W. CONNELY, “When Plautus is Greater than Shakespeare (Imprints of Menaechmi on Comedy of Errors”, The Classical Journal 19.5 (1924), pp. 303-305; G. COSMACINI, L’arte lunga: storia della medicina dall’antichità a oggi, Laterza 2001; M.E. COSTANTINO, “Stimulorum seges: castigo e cultus agrorum. Un modello mentale plautino”, pp. 79-101 in G. PETRONE (a cura di), Lo sperimentalismo di Plauto, Palermo 1999; M. CRAMPON, Salve lucrum, Paris, Les Belles Lettres 1985; M. DAMEN, “Actors and Act-Divisions in the Greek Original of Plautus’ Menaechmi”, The Classical World 82.6 (1989), pp. 409-420; C. DAMON, The Mask of the Parasite: A Pathology of Roman Patronage, Ann Arbor, University of Michigan Press 1997; C. DAMON, “Greek parasites and Roman patronage”, Harvard Studies in Classical Philology 97 (1995), pp. 181-195; E. DEL CERRO CALDERON, Plauto y Shakespeare: gemelos y errores, München, Grin Verlag 2012; C. DEROUX, “Note sur l’ellébore et le faux ellébore”, Latomus 35 (1976), pp. 875-878; D. DI BENEDETTO, “La costruzione della trama dei Menaechmi di Plauto: la pazzia, gli occhi, il mantello”, pp. 63-77 in G. PETRONE (a cura di), Lo sperimentalismo di Plauto, Palermo 1999; V. DI BENEDETTO, Il medico e la malattia. La scienza di Ippocrate, Torino, Einaudi 1986; H. DOHM, Mageiros. Die Rolle des Kochs in der griechisch-römischen Komödie, München 1964; F. DUPONT, “Le parasite de comeĢdie, figure de la consommation ludique”, Lalies 14 (1994), pp. 249-259; E. FANTHAM, “Act 4 of the Menaechmi: Plautus and His Original”, pp. 3-14 in Roman Readings: Roman response to Greek literature from Plautus to Statius and Quintilian, De Gruyter 2011; E. FANTHAM, “The Madman and the Doctor”, pp. 15-31 in Roman Readings: Roman response to Greek literature from Plautus to Statius and Quintilian, De Gruyter 2011; E. FANTHAM, “Mania e medicina nei Menaechmi e in altri testi”, in AA.VV., Lecturae Plautinae Sarsinates X, a cura di R. Raffaelli e A. Tontini, Urbino, Quattroventi 2007, pp. 23-45; E. FAY, “Note on Menaechmi 182sg.”, The Classical Review 10.1 (1896), pp. 30-31; A.D. FITTON BROWN, “White wine or dark”, Classical Review 12 (1967), pp. 192-195; G. FERRONI, “Il sistema comico della gemellarità”, in ID. (a cura di), La semiotica e il doppio teatrale, Napoli 1981, pp. 353-364; G. FERRONI, Il testo e la scena. Saggi sul teatro del Cinquecento, Roma, Bulzoni 1980, pp. 65-84; A. FLECKEISEN, “Zu Menaechmi IV, ii, 40”, Philologus 2 (1847), pp. 108-112; M. FONTAINE, “A Lacuna in Plautus’ Menaechmi V.2”, Mnemosyne 56 (1), 2003, pp. 72-74; M. FONTAINE, “The Punctuation and Assignation of "Menaechmi" 184, 185, 189”, Mnemosyne 55.6 (2002), pp. 735-736; M. FONTAINE, "Sicilicissitat" (Plautus, "Menaechmi" 12) and Early Geminate Writing in Latin (With an Appendix on "Men." 13)”, Mnemosyne 59.1 (2006), pp. 95-110; T. FRANK, “Two notes on Plautus”, American Journal of Philology 53 (1932), pp. 243-248; M. FRUYT, “L’origine de latin mordicus”, Revue Belge de Philologie et d’Histoire, 58.1 (1980), pp. 47-52; M. FUSILLO, L’altro e lo stesso: teoria e storia del doppio, Modena 2012; B. GARCIA-HERNANDEZ, Gemelos y sosias. La comedia de doble en Plauto, Shakespeare y Molière, Madrid, Ediciones clasicas 2001; A. GERVAIS, “Que pensait-on des médecins dans l’ancienne Rome?”, Bulletin Association G. Budé 1964, pp. 167-231; L. GIL - I.R. ALFAGENE, “La figura del médico en la comedia àtica”, Cuadernos de Filologia clasica ΙΙΙ (1972), pp. 35-91; R. GOOSSENS, “Les travestissements fantastiques du senex dans la scène de folie des ‘Ménechmes’ de Plaute (v. 839 et 854)”, Latomus 1947, pp. 317-328; D. GOUREVITCH, Le triangle hippocratique dans le monde gréco-romain. Le malade, la maladie et son médecin, Rome 1984; A. GRATWICK, “Diminishing Returns: Plautus Menaechmi 1161”, Liverpool Classical Monthly 15 (1990), pp. 27-28; A.H. GROTON, “Id est quod suspicabar: Suspecting the Worst in Plautus”, pp. 265-286 in S. DICKISON - S.P. HALLETT (eds), Rome and Her Monuments. Essay on the City and Literature of Rome in Honor of Katherine A. Geffcken, Wauconda, Illinois, Bolchazy-Carducci Publishers, Inc. 2000; A. GUIDOTTI, Specchiati sembianti. Il tema dei gemelli nella letteratura, Milano 1992; D. HABERMAN, “Menaechmi: A Serious Comedy”, Ramus X (1981), pp. 129-139; W.F. HANSEN, “An Oral Source for the Menaechmi, The Classical World 70.6 (1977), pp. 385-390; R.F. HARDIN, “Menaechmi and the Renaissance of Comedy”, Comparative Drama 37 (3/4), 2003, pp. 255-274; J.N. HOUGH, “Continuity of time in Plautus”, Classical Philology 31 (1936), pp. 244-252; T. KLEBERG, “Les Menechmes de Plaute, verses 110sgg”, Eranos 1956, pp. 186-188; C. KRÖTZL, K. MUSTAKALLIO, J. KUULIALA, Infirmity in Antiquity and the Middle Ages. Social and Cultural Approaches to Health, Weakness and Care, Ashgate 2015; H.D. JOCELYN, “Anti-Greek Elements in Plautus’ Menaechmi”, Papers of the Liverpool Latin Seminar, 1983, pp. 1-25; L.D. JOHNSTON, “Glandium, what piece of pork?”, Classical philology 49.4 (1954), pp. 244-250; TH. LADEWIG, “Einleitung und anmerkungen zu den menaechmis des Plautus”, Philologus 1 (1846), pp. 275-299; P. LANGEN, Commentatio de Menaechmorum fabulae Plautinae prologo, Münster 1873; E.W. LEACH, “Meam quom formam noscito: Language and Characterization in the Menaechmi”, Arethusa 2.1 (Spring 1969), pp. 30-45; J.O. LEIBOWITZ, “Acute alcoholism in ancient Greek and Roman medicine”, in British Journal of Addiction to Alcohol and Other Drugs (Edimbourg), 62 (1967), pp. 83-86; J.C.B. LOWE, “Cooks in Plautus”, Classical Antiquity 4 (1985), pp. 72-102; J.A. LOW, “Door number three: time, space and audience experience in The Menaechmi and The Comedy of Errors”, pp. 71-93 in J.A. LOW - N. MUHILL (ed.), Imagining the Audience in Early Modern Drama, 1558-1642, New York, Palgrave MacMillan 2011; M.S. MARSILIO, “Two Ships in the Menaechmi”, The Classical world 92.2 (1998), pp. 131-139; K. McCARTHY, “The ties that bind: Menaechmi”, pp. 35-76 in EAD., Slaves, Masters and the Art of Authority in Plautine Comedy, Princeton, Princeton University Press 2000; L. MAURICE, “A Calculated Comedy of Errors: The Structure of Plautus’ Menaechmi”, Syllecta classica, 16 (2005); F. MENCACCI, I fratelli amici. La rappresentazione dei gemelli nella cultura romana, Venezia, Marsilio 1996; F. MENCACCI, “L’equivoco felice. Lettura gemellare dei Menaechmi”, in AA.VV., Lecturae Plautinae Sarsinates X, a cura di R. Raffaelli e A. Tontini, Urbino, Quattroventi 2007, pp. 11-19; S. MONTIGLIO, From Villain to Hero: Odysseus in Ancient Thought, Ann Arbor, The University of Michigan Press 2011; T.J. MOORE, The Theater of Plautus: Playing with the Audience, Austin, University of Texas Press 1998; P.G. MOORHEAD, “The Distribution of Roles in Plautus’ Menaechmi”, The Classical Journal 49.3 (1953), pp. 123-127; A. O’BRIEN-MOORE, Madness in Ancient Literature, 1925; G.W. MOST, “The Madness of Tragedy”, in W.V. HARRIS (ed.), Mental Disorders in the Classical World, Leiden-Boston, Brill 2013, pp. 395-410; R. MULLINI, ”La Commedia degli errori di William Shakespeare: riscrivere Plauto nell’Inghilterra elisabettiana”, in AA.VV., Lecturae Plautinae Sarsinates X, a cura di R. Raffaelli e A. Tontini, Urbino, Quattroventi 2007, pp. 151-167; F. NENCINI, “Noterelle critiche. Due emendazioni ai Menaechmi”, Bollettino di Filologia classica 1914, pp. 236-238; J.H. ONIONS, “Critical Notes, chiefly on the Menaechmi of Plautus”, The Journal of Philology 14 (1885), pp. 53-77; C. PANSIERI, Plaute et Rome ou les ambiguités d’un marginal, Bruxels, Collectin Latomus 1997; D.M. PASCHALL, The vocabulary of mental aberration in Roman comedy and Petronius, Baltimore 1939; L. PASETTI, Tradurre Plauto (Menaechmi 182-226), Bologna 2010; J. K. PENNISTON, “Quot Homines Tot Sententiae: Off-Stage Acquaintances in Ancient Comedy”, The Classical Journal Vol. 86, No. 2 (Dec., 1990 - Jan., 1991), pp. 150-157; A. PERUTELLI, Ulisse nella cultura romana, Firenze, Le Monnier 2006; G. PETRONE, “Neptuno gratis habeo…”, Pan 1 (1973), pp. 37-49; A. PRIMMER, “Die Handlung der Menaechmi (I, II), Wiener Studien 100 (1987), pp. 97-115 e 101 (1988), pp. 193-222; D. PULIGA, “Towards a Glossary of Depression and Psychological Distress in Ancient Roman Culture”, pp. 83-102 in C. KRÖTZL, K. MUSTAKALLIO, J. KUULIALA, Infirmity in Antiquity and the Middle Ages. Social and Cultural Approaches to Health, Weakness and Care, Ashgate 2015; C. QUESTA, “Menaechmi”, in Sei letture plautine. Aulularia, Casina, Menaechmi, Miles gloriosus, Mostellaria, Pseudolus, Urbino, Quattroventi 2004, pp. 59-75; E.F. RAMBO, “The Significance of the Wing-Entrances in Roman Comedy”, Classical Philology X (1915), pp. 411-431; K.B.C. RANKIN, The Physician in Ancient Comedy, Diss. Un. North Carolina, 1972; O. RIBBECK, “Bemerkungen zu den Menaechmi des Plautus”, Rheinisches Museum für Philologie 37 (1882), pp. 531-547; A. ROMANO, “L’adulescens di Plauto e le immagini belliche”, pp. 29-47 in G. PETRONE (a cura di), Lo sperimentalismo di Plauto, Palermo 1999; M. SALOTTI, “Schermi plautini. Beffa e doppio nel cinema del Novecento”, Maia LXV 3 (2013), pp. 527-537; J.D. SAUNERLANDERS VERLAG, “Zu Plautus”, Rheinisches Museum 8 (1853), pp. 306-307; J. SCARBOROUGH, Roman Medicine, Thames and Hudson 1969; W.B. SEDGWICK, “De re navali quaestiunculae duae”, Mnemosyne 2 (1951), pp. 160-162; E. SEGAL, “The Menaechmi: Roman Comedy of Errors”, Yale Classical Studies 21 (1969), pp. 77-93; A. SHARROCK, Reading Roman Comedy. Poetics and Playfulness in Plautus and Terence, Cambridge, Cambridge University Press 2009; B. SIMON, Mind and Madness in Ancient Greece. The Classical Roots of Modern Psychiatry, London, Cornell University Press 1978; W.S. SMITH, Satiric Advice on Women and Marriage: from Plautus to Chaucer, Michigan University Press 2005; A. SPALLICCI, La medicina in Plauto, Milano, Scalcerle 1938; A. SPENGEL, “Zu Plautus Menaechmi”, Philologus 23 (1868), pp. 340-341;A. SPENGEL, “Zu Plautus Menaechmi I, ii, 43”, Philologus 27 (1866), pp. 178-179; E. STÄRK, Die Menaechmi des Plautus und kein griechisches Original, Tûbingen, G. Narr 1989; W. STEIDLE, “Zur Komposition von Plautus’ Menaechmi”, Rheinisches Museum für Philologie 114.3 (1971), pp. 247-261; R. STEWART, Plautus and Roman Slavery, Malden, MA, Wiley-Blackwell 2012; F. STOK, “Follia e malattie mentali nella medicina romana”, Aufstieg und Niedergang der Römischen Welt 37.3 (1996), pp. 2282-2410; W. TEUFFEL, “Zu Plautus’ Menaechmi”, Rheinisches Museum für Philologie, 22 (1867), pp. 451-455; P. THOMAS, “Observationes ad scriptores latinos”, Mnemosyne 49, 1 (1921), pp. 1-75 (su Plauto: pp. 1-2); O.J. TODD, “Frustrum porcinum”, Classical Philology XLVII (1952), pp. 93-94; A. TRAILL, “Casina and The Comedy of Errors”, International Journal of the Classical Tradition 18.4 (2011), pp. 497-522; A. TRELOAR, “Plautus and Porthaon”, Grazer Beiträge 3 (1975), pp. 387-388; J. VAHLEN, “Zu Plautus’ Menaechmi”, Rheinisches Museum für Philologie 27 (1872), pp. 173-177; J. M. WALTON, “Business as Usual: Plautus’ Menaechmi in English Translation”, in S. Douglas Olson (ed.), Ancient Comedy and Reception. Essays in Honor of Jeffrey Henderson, De Gruyter 2014; H.A. WATT, “Plautus and Shakespeare. Further Comments on Menaechmi and The Comedy of Errors”, The Classical Journal 20.7 (1925), pp. 401-407; T.B.L. WEBSTER, Studies in Later Greek Comedy, Manchester, Manchester University Press 1953; C.A. WILLIAMS, Roman Homosexuality: Ideologies of Masculinity in Classical Antiquity, Oxford, Oxford University Press 1999; L. WINNICZUK, “The Term navis in Plautus’ Puns”, Collectanea Classica Thorunensia 9 (1987), pp. 95-103; E. WOYTEK, “Zur Herkunft der Artszene in den Menaechmi des Plautus”, Wiener Studien 100 (1987), pp. 97-115; M.C. ZANINI, “Simillimi ed insania nei Menaechmi”, Eos 72 (1984), pp. 87-94.

Indicazioni per non frequentanti

Gli studenti non frequentanti dovranno saper tradurre, analizzare e commentare le commedie. E' richiesta la lettura delle Lecturae Plautinae Sarsinates.

Modalità d'esame

Esame orale.

Note

Il corso si tiene nel primo semestre.

Orario: lunedì e martedì ore 10.15-12.00

Ultimo aggiornamento 30/01/2017 09:37